Τρίτη 19 Φεβρουαρίου 2008

«ΧΑ»: Συναφείς θεωρητικές απόψεις (Erwin Panofsky)

Erwin Panofsky


Ιδιότητα: ιστορικός της τέχνης.
Βιβλιογραφκή αναφορά: Μελέτες εικονολογίας (Ουμανιστκά θέματα στην Τέχνη της Αναγέννησης), εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 1991.


Η ερευνητική προσέγγιση στο θέμα του οικιακού χώρου με τη βοήθεια του εννοιολογικού εργαλείου «Χωρικός Αποκωδικοποιητής» πραγματοποιείται σε μία διαδρομή παράλληλη με άλλες συναφείς μεθοδολογίες και θεωρητικές απόψεις. Ειδική όμως αναφορά πρέπει να γίνει στον ιστορικό της τέχνης Erwin Panofsky, η θεωρητική ματιά του οποίου απετέλεσε τον βασικό άξονα στην ταξινόμηση και διαβάθμιση των παρατηρούμενων στοιχείων στα τρία (3) εννοιολογικά επίπεδα:

Α. Αντιληπτικό επίπεδο χρήσης του χώρου

Το επίπεδο αυτό θα μπορούσε να συγκριθεί με το Πρωτοβάθμιο ή Φυσικό Επίπεδο Σημασίας κατά Panofsky (Μελέτες εικονολογίας, σελ. 26).

Στο πρώτο διαδικαστικό στάδιο της ανάλυσης των ταινιών καταγράφεται το «τι βλέπουμε», χωρίς καμία περαιτέρω εμβάθυνση. Γίνεται η μεταγραφή στοιχείων από το κινηματογραφικό σύστημα γραφής στον αρχιτεκτονικό χωρικό κώδικα (σε μετρήσιμα μεγέθη). Η διαδικασία αυτή μεταφέρει την κινηματογραφική πραγματικότητα στο χαρτί και δίνει τα πρώτα δείγματα δυνατότητας επεξεργασίας. Το αντιληπτικό επίπεδο υποδιαιρείται περαιτέρω σε καταρχήν και εκφραστικό. Στο καταρχήν υποεπίπεδο η σημασία γίνεται αντιληπτή μέσω της απλής «ανάγνωσης». Στην περίπτωση των κινηματογραφικών ταινιών, στο επίπεδο αυτό περιγράφονται βασικά στοιχεία αναγνώρισης του χώρου, τα οποία υποπίπτουν άμεσα στην αντίληψη του θεατή (η ανάγνωση του χώρου ως προς πρότερη εμπειρία) και οδηγούν σε συμπεράσματα χωρίς καμία άλλη λογική διαμεσολάβηση. Στο εκφραστικό υποεπίπεδο η σημασία γίνεται αντιληπτή μέσω της απαραίτητης εμπάθειας, μιας ευαισθησίας, που πηγάζει από την καθημερινή πρακτική εμπειρία και εξοικείωση του υποκειμένου με τα αντικείμενα και τα γεγονότα.

Iα. Καταρχήν κατηγορηματικό υποεπίπεδο


  • Ανάλυση του αφηγηματικού περιεχομένου των ταινιών

    • Ταυτότητα της ταινίας

    • Αφήγηση σεναρίου

    • Κατανομή κειμένου σε αφηγηματικές ενότητες

    • Περίληψη

    • Χρονική διάρκεια αφηγηματικών ενοτήτων


Iβ. Εκφραστικό κατηγορηματικό υποεπίπεδο


  • Ανασυγκρότηση του σκηνικού οικιακού χώρου

  • Διάταξη ως προς τοπολογικές σχέσεις (αραιώσεις / πυκνώσεις)

  • Χρονική διάρκεια προβολής του οικιακού χώρου


Β. Ιδεολογικό επίπεδο χρήσης του χώρου

Το επίπεδο αυτό θα μπορούσε να συγκριθεί με το Δευτεροβάθμιο ή Συμβατικό Επίπεδο Σημασίας κατά Panofsky (Μελέτες εικονολογίας, σελ. 26-28).

Το δεύτερο επίπεδο ελέγχει «πώς είναι αυτό που βλέπουμε» με μετρήσεις και αναφορές σε σχεδιαστικούς κανόνες. Περιλαμβάνει μοτίβα που αναγνωρίζονται ως εικόνες, και συνδυασμούς εικόνων, που αποτελούν αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε αλληγορίες ή ιστορίες. Η διαφορά της σημασίας αυτού του επιπέδου από το αντιληπτικό είναι ότι στο ιδεολογικό επίπεδο απαιτείται μια νοητική και όχι απλώς αισθητηριακή διεργασία, καθώς και ότι «φορτίζει» συνειδητά την πρακτική ενέργεια με την οποία αποδίδεται (π.χ. το βγάλσιμο του καπέλου ερμηνεύεται ως ευγενικός χαιρετισμός).
Τα στοιχεία του Ιδεολογικού Επιπέδου των κινηματογραφικών ταινιών προκύπτουν μέσα από μία αναζήτηση συνέπειας κανόνων τρόπου ζωής, σχέσης φύλων και ηλικιών, κοινωνικού στρώματος, κοινωνικής κινητικότητας, και διαπραγμάτευσης της «αλήθειας» (ή ταυτότητας) των υποκειμένων.


IIα. Διατάξεις ως προς συμβατική οργάνωση (τυπική / άτυπη κάτοψη)


IIβ. Διατάξεις ως προς ομοιογένεια ύφους (πολυσυλλεκτικότητα)


IIγ. Συγκρότηση τυπολογίας οργάνωσης των χώρων


  • Αναλυτική καταγραφή απόψεων

  • Σύνοψη απόψεων (καταγραφή σε σχέδιο κάτοψης)

  • Επιμέρους απόψεις (συνδυασμένη καταγραφή σε σχέδια κάτοψης και σε τρισδιάστατες απεικονίσεις από φωτογραφικές απόψεις)



    Γ. Συμβολικό επίπεδο χρήσης του χώρου

    Το επίπεδο αυτό θα μπορούσε να συγκριθεί με το Τριτοβάθμιο Επίπεδο Σημασίας (της εγγενούς σημασίας ή του περιεχομένου) κατά Panofsky (Μελέτες εικονολογίας, σελ. 28-37).

    Το τρίτο επίπεδο ελέγχει «πώς λειτουργεί αυτό που βλέπουμε», δηλαδή τη συνέπειά του ως προς κοινωνικά πρότυπα. Ανιχνεύονται δηλαδή πληροφορίες μέσα από τα αποτυπώματα της μορφολογίας των συμπεριφορών, δηλ. της κοινωνικής χρησιμοποίησης του χώρου. Η μετάβαση σ’ αυτό αρχίζει αφότου προσπαθήσουμε ν’ αντλήσουμε συμπεράσματα για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή μία συγκεκριμένη πράξη ή συμπεριφορά, αντιμετωπίζοντάς τα ως σύμπτωμα κάποιων ευρύτερων τάσεων μιας κοινωνικής ομάδας σε μία χρονική περίοδο. Δεν μπορούμε να αποφανθούμε για την προσωπικότητα κάποιου με βάση μια μεμονωμένη του ενέργεια (π.χ. ενός ευγενικού χαιρετισμού), παρά μόνο αφού συνδυάσουμε περισσότερες ομοειδείς παρατηρήσεις και τις ερμηνεύσουμε και υπό το πρίσμα των πληροφοριών μας για την ηλικία, την εθνικότητα, την κοινωνική τάξη, τις πολιτισμικές παραδόσεις κ.ο.κ. του συγκεκριμένου ατόμου.
    Τα στοιχεία του Συμβολικού Επιπέδου χρήσης του χώρου, τα οποία ανιχνεύτηκαν στις κινηματογραφικές ταινίες προέρχονται από τις παρακάτω καταγραφές:


    IIIα. Χαρτογράφηση των δυναμικών κινήσεων και συμπεριφορών των υποκειμένων μέσα στον οικιακό χώρο (καταγραφή ανά αφηγηματική ενότητα)


    IIIβ. Χρονική διάρκεια όρθιων και καθιστών συναναστροφών

      IIIγ. Διαγραμματική εξέλιξη των χαρακτήρων των δύο φύλων





          Δεν υπάρχουν σχόλια: